Hallo lezer,
Sommige boeken over creatief schrijven zijn de moeite van het bestuderen waard. Andere niet.
De komende tijd ga ik er een heel aantal lezen — zodat jij dat niet hoeft te doen.
Vandaag: Save the Cat! Writes a Novel. The Last Book On Novel Writing You'll Ever Need geschreven door Jessica Brody. Een behoorlijk ambitieuze titel — maakt het boek die ambitie ook waar?
Je kunt me steunen bij het maken van deze nieuwsbrief door nu en dan eens een kleine (of grote) donatie te doen of door over te schakelen op een ‘premium’ abonnement: dan krijg je voor €5,- per maand (of €50,- per jaar) toegang tot het hele archief én de schrijfcursus “Een verhaal in 10 weken”.
In beide gevallen maak je me zeer blij!
De Save The Cat!-methode
Save the Cat! is een razend populaire schrijfmethode, ontwikkeld door scenarioschrijver Blake Snyder. Snyder wilde beginnende scenaristen leren hoe je een verhaal structureert aan de hand van 15 plotpunten, die hij ‘beats’ noemt. Schrijver Jessica Brody heeft die methode later bewerkt voor romanschrijvers.
De gedachte achter die 15-beats-structuur is, dat een personage (steevast ‘held’ genoemd) op een of andere manier met een gebrek (‘flaw’) te maken heeft, en dat hij dat gebrek op een verkeerde manier probeert te verhelpen: hij wil iets (‘want’) in de veronderstelling dat als hij krijgt wat hij wil, zijn problemen voorbij zijn. Maar in feite heeft hij iets nodig (‘need’) dat dieper gaat — en pas als hij erachter weet te komen wat dat is, zal hij werkelijk veranderen.
Om een simpel voorbeeld te noemen: de vrek Scrooge in A Christmas Carol van Charles Dickens denkt dat het goede leven te bereiken is door een keiharde zakenman te zijn (want). Maar wat hij werkelijk nodig heeft (need), is geliefd zijn door anderen, deel uitmaken van een gemeenschap. En om daar te komen zal hij de vrek in zichzelf moeten afzweren, en leren op een menselijke manier met anderen om te gaan.
Uit de taal waarin ik dit formuleer, kun je misschien al opmaken dat ik een beetje wee word van deze zelfhulp-achtige transformatiekletspraat. Maar dat betekent nog niet dat zo’n verhaalstructuur onbruikbaar is.
In heel wat verhalen komen de innerlijke conflicten van personages in botsing met de externe wereld, en ja, dat kan soms leiden tot verandering. Van dat personage, van de wereld, van de lezer. Dus om daar gestructureerd naar te kijken kan helemaal geen kwaad.
Betekent dat ook dat Save the Cat! een methode is waar je als romanschrijver wat aan hebt?
The Beat Sheet
Eerst maar eens een blik werpen op de vijftien ‘beats’ of plotpunten waaraan een goede structuur volgens de Save the Cat!-methode moet voldoen.
ACT 1
1. OPENING IMAGE (0 TO 1 %): Een “vooraf”-snapshot van je held en diens wereld.
2. THEME STATED (5 %): Een uitspraak van een personage (doorgaans niet de held) die alvast hint naar het thema van het verhaal, en daarmee naar de levensles die de held uiteindelijk zal moeten leren.
3. SETUP (1 % TO 10 %): Verkenning van de status quo waarin de held verkeert, met alle gebreken van dien. Ook: de introductie van andere personages en van het primaire doel van de held.
4. CATALYST (10 %): Een begin-incident dat de held overkomt, en dat hem in de richting katapulteert van een nieuwe wereld of een nieuwe manier van denken.
5. DEBATE (10 % TO 20 %): Een reactie-beat waarin de held overdenkt of overlegt wat nu te doen. Meestal in de vorm van een vraag (’Moet ik wel gaan?’). Doel van deze beat is de tegenzin van de held tonen om te veranderen.
ACT 2
6. BREAK INTO 2 (20 %): De held besluit de ‘call to action’ te accepteren, verlaat zijn comfort zone, probeert iets nieuws, reist naar een onbekende plek of probeert een nieuwe manier van denken uit. De nieuwe ‘wereld’ waarin de held beland is totaal het omgekeerde van de oude wereld uit ACT 1.
7. B STORY (22 %): Introductie van een nieuw personage dat uiteindelijk de held zal helpen te leren wat het thema is. Ook wel: helper-personage. Kan een love interest zijn, een nemesis, een mentor, een familielid, een vriend.
8. FUN AND GAMES (20 % TO 50 %): Hier zien we de held avonturen beleven in zijn nieuwe wereld. Hij is er dol op of haat het er. Hij boekt succes of het is juist ploeteren geblazen.
9. MIDPOINT (50 %): Letterlijk het midden van het verhaal, waar de ‘fun and games’ culmineren in ofwel een valse overwinning (tot nu toe heeft de held alleen maar succes gehad) ofwel een valse nederlaag (tot nu toe heeft de held alleen geploeterd). Hier moet iets gebeuren waardoor er nóg meer op het spel komt te staan en de held vooruitgeduwd wordt richting werkelijke verandering.
10. BAD GUYS CLOSE IN (50 % TO 75 %): Als het midpoint een valse overwinning was, gaat het vanaf hier alleen maar bergafwaarts. Als het midpoint een valse nederlaag was, lijkt alles hier juist bergopwaarts te gaan voor de held. Maar ongeacht het pad, de diepgewortelde gebreken van de held (of: interne ‘bad guys’) sluiten hem steeds meer in.
11. ALL IS LOST (75 %): Het punt in de roman waar de held iets overkomt wat hem, samen met de interne ‘bad guys’, naar het absolute dieptepunt duwt.
12. DARK NIGHT OF THE SOUL (75 % TO 80 %): Op het allerdiepste dieptepunt aanbeland neemt de held de tijd om te verwerken wat er tot nu toe gebeurd is. De held moet er slechter voor staan dan aan het begin van het boek. Het duisterste uur, net voor de dageraad, is het moment nét voordat de held de oplossing bedenkt voor zijn grote probleem en zijn levensles leert.
ACT 3
13. BREAK INTO 3 (80 %): Het ‘aha!’-moment. De held realiseert zich wat er moet gebeuren om de problemen uit ACT 2 op te lossen maar ook: om zichzelf te ‘fixen’, zijn gebreken te overwinnen. De boog is bijna compleet.
14. FINALE (80 % TO 99 %): De held bewijst dat hij daadwerkelijk de levensles heeft geleerd en voert het plan uit dat hij bedacht in de beat hiervoor. De slechterik wordt verslagen, het gebrek hersteld, de geliefden worden herenigd. Niet alleen is de wereld van de held gered, maar het is een betere wereld geworden dan eerst.
15. FINAL IMAGE (99 % TO 100 %): Een spiegel van het openingsbeeld. Dit is het “erna”-snapshot van wie de held is na zijn epische transformatie.
Heilige formule?
Wat voor de meeste theorieën en handboeken over verhaalstructuur geldt, geldt hier ook: je kunt ze naar mijn idee op twee manieren gebruiken. Voor de beginnende schrijver kunnen ze helpen om inzicht te krijgen in verhaalstructuur en om je ideeën te geven van hoe je een plot kunt vormgeven.
Meer in het algemeen kan het je helpen om, als je eenmaal een verhaalstructuur hébt, die te toetsen aan een aantal kernelementen. Dan kun je alsnog besluiten dat je niet met een ‘opening image’ wilt werken, of dat je ‘midpoint’ niet per se uit een valse overwinning of valse nederlaag hoeft te bestaan. Maar je hebt die keuze dan in ieder geval bewust gemaakt.
Hoe een methode als deze absoluut niet werkt, is als heilige formule. Brody maakt er nota bene veel werk van te ontkennen dat het hier om een formule gaat: ‘Like I said before, it’s an underlying storytelling code. It’s the secret recipe that makes great stories work. […] The Save the Cat! methodology simply identifies that code and turns it into an easy-to-follow blueprint for crafting a succesful story’.
Je kan me nog meer vertellen, maar ‘recipe’ en ‘blueprint’ betekenen hier niets anders dan: formule.
En zelfs dat zou nog niet per se bezwaarlijk zijn, als die formule of blueprint of hoe je het ding ook wilt noemen, ook ergens op slaat.
Begin en eind
Hoe problematisch deze blauwdruk is, blijkt meteen al uit het eerste en het laatste element.
Beat 1, het ‘openingsbeeld’, vereist dat je je held laat zien in zijn bestaande wereld. Je toont de status quo, waarin spoedig verandering zal gaan optreden.
Trouwe lezers van deze nieuwsbrief weten dat ik een sterke voorkeur heb voor romans en verhalen waarin meteen op pagina 1 iets bijzonders gebeurt. Geen ellenlange beschrijving van hoe het leven van de hoofdfiguur er ‘normaal gesproken’ uitziet, en begin alsjeblieft niet met: ‘Het was een dag als alle andere.’
Hier zijn twee van de beroemdste openingszinnen uit de wereldliteratuur, niet toevallig allebei geschreven door Franz Kafka:
• ‘Iemand moest Josef K. belasterd hebben, want zonder dat hij iets kwaads had gedaan, werd hij op een morgen gearresteerd.’ (Het proces)
• ‘Toen Gregor Samsa op een ochtend uit onrustige dromen ontwaakte, ontdekte hij dat hij in zijn bed in een reusachtig ondier was veranderd.’ (De gedaanteverwisseling)
Dat zijn bepaald geen status quo-beelden. De wereld staat meteen, vanaf zin één, op zijn kop.
Ik kan je zo uit de losse pols twintig andere voorbeelden geven, en als ik er eens goed voor ging zitten, zou ik een lijst van honderden voorbeelden kunnen aanleveren. Maar je kunt ook zelf even naar je boekenkast lopen en vaststellen dat de mooiste fictie vaak — niet altijd, maar wel vaak — meteen met verandering begint.
Eindbeeld
Hetzelfde geldt voor het eindbeeld. Om nog maar eens Kafka aan te halen: zo eindigt Het proces: aan de vooravond van zijn eenendertigste verjaardag wordt Josef K. bezocht door twee heren die hem meenemen naar een steengroeve buiten de stad. Daar wordt zijn bovenlichaam ontbloot, hij wordt met zijn rug tegen een grote steen geplaatst, en dan volgt de executie:
Maar om K.’s strot werden de handen van de ene heer gelegd, terwijl de andere het mes diep in zijn hart stak en het daar twee keer omdraaide. Met brekende ogen zag K. nog hoe de heren, vlak voor zijn gezicht, wang tegen wang de afloop gadesloegen. ‘Als een hond!’ zei hij, het was alsof de schaamte hem moest overleven.
Waarin toont dit beeld de ‘epische transformatie’ van de held?
Nergens in.
In feite is er helemaal niets veranderd tussen de openingszin waarin K. gearresteerd wordt zonder dat hij weet waarom en de slotalinea waarin hij geëxecuteerd wordt zonder dat hij weet waarom.
Een boek lang heeft hij zich verzet tegen een aanklacht die nooit duidelijk is geworden, en nog in de alinea vóór de slotalinea denkt hij:
Bestond er nog hulp? Bestonden er tegenwerpingen die men vergeten had? Zeker bestonden die. De logica is weliswaar onaantastbaar, maar tegen een mens die wil leven kan zij niet op. Waar was de rechter die hij nooit had gezien? Waar was de hoge rechtsinstantie waartoe hij nooit was doorgedrongen?
Het is precies die onuitstaanbare onwetendheid die ons lezers een boek lang met K. meevoert, en die ons nog lang na het dichtslaan ervan blijft kwellen, ja, die zoveel indruk heeft gemaakt op het lezerspubliek, dat een woord als ‘kafkaësk’ in onze taal is doorgedrongen om de machteloosheid van een burger ten opzichte van een ondoordringbare overheid te illustreren.
Josef K. verandert niet. En hij is niet de enige.
Denk aan Emma Bovary, uit Gustave Flaubert’s klassieker Madame Bovary. In de ban van de romantische verhaaltjes die ze als tiener las en gedreven door een hang naar luxe stort Emma zich in affaires en ze steekt zich in de schulden. Tegen het eind van de roman is haar totale faillissement een feit.
Komt zij dan tot inzicht?
Nee, ze neemt een hand arsenicum en sterft. Er is geen ‘epische transformatie’ — ze is tot het einde toe gebleven wie ze altijd was en het is precies die hardnekkigheid van karakter die haar een roman lang fascinerend maakt voor de lezer.
Er verandert niets aan Emma Bovary’s ‘flaw’, en Josef K.? Die hééft niet eens een ‘flaw’, althans, ik zou niet weten welke, en dat is nu juist de kracht van de roman: hij weet dat zelf ook niet en kan er tot en met het eind aan toe niet achterkomen.
En dan heb ik het nog niet gehad over ‘helden’ die in de loop van een verhaal wel veranderen, maar ten slechte. Ze beginnen als modelburger maar een hele roman, of een hele film verder zijn ze getransformeerd tot maffiabaas (denk alleen maar aan The Godfather en je begrijpt wat ik bedoel).
Voorgebakken
Tegen bijna elke ‘beat’ in de beat sheet van Save the Cat! zijn dergelijke bezwaren aan te voeren. Neem bijvoorbeeld de ‘catalyst’ gevolgd door ‘debate’ in de eerste akte, en in de tweede akte heet dit duo ‘All is lost’ en ‘Dark night of the soul’: het komt op hetzelfde neer. Het patroon is: actie gevolgd door contemplatie.
Dat kan soms werken, maar het kan ook nodeloos vertragen of uitleggerig overkomen. Niet op elke actie hoeft het hoofdpersonage uitvoerig te reflecteren, tenzij die reflectie iets biedt wat de lezer niet zelf al heeft kunnen bedenken.
Op de website van de oorspronkelijke Save the Cat!-methode (voor films dus) kun je een grote verzameling ‘beat sheets’ van bekende films vinden, en nu en dan ook van romans. Daar zie je meteen het probleem van de methode: krampachtig wordt geprobeerd elk verhaal in de mal van Save the Cat! te persen — maar veel verhalen lenen zich daar helemaal niet voor.
En het zijn vaak de verhalen die zich aan zo’n voorgebakken structuur onttrekken, die ons het meest raken — omdat ze ons verrassen. Ze wijken af van de norm. Ze zijn bijzonder. En daarom willen we ze lezen of op een scherm zien.
Heb je een vraag? Een suggestie voor een volgende editie van de nieuwsbrief? Of wil je reageren op het bovenstaande? Gebruik dan het commentaarveld of laat me iets weten via, bijvoorbeeld, Twitter of Facebook.
Je kunt me steunen bij het maken van deze nieuwsbrief door nu en dan eens een kleine (of grote) donatie te doen of door over te schakelen op een ‘premium’ abonnement: dan krijg je voor €5,- per maand (of €50,- per jaar) toegang tot het hele archief én de schrijfcursus “Een verhaal in 10 weken”.
Tot de volgende keer!
Jamal