Hemingway’s Moordenaars (1)
Schrijven met Ouariachi #22
Hallo allemaal,
Door omstandigheden ben ik de laatste tijd enigszins ‘in Hemingway’. Nooit een grote favoriet van me geweest, ik ben meer van de Nabokov-school, en toch keer ik altijd weer bij die stierengevechtminnende macho terug (hij en Nabokov hielden trouwens allebei van boxen, ze zijn allebei geboren in 1899 — en zo zijn er nog wel meer overeenkomsten).
Hoog tijd in ieder geval om eens een ‘Schrijven met Ouariachi’ te wijden aan Hemingway. En wel ja, meteen ook twee afleveringen.
Afgelopen maand heeft deze nieuwsbrief weer tientallen nieuwe abonnees mogen verwelkomen. Fijn dat jullie er zijn! Je kunt me steunen bij het maken van deze nieuwsbrief door nu en dan eens een kleine (of grote) donatie te doen of door over te schakelen op een ‘premium’ abonnement.
In beide gevallen maak je me zeer blij!
Drie Romeinen
Zoals sommige mensen in de laatste tien dagen van het jaar traditiegetrouw Gerard Reve’s De avonden herlezen, of op Kerstavond A Christmas Carol van Dickens, zo herlees ik elk jaar op Goede Vrijdag het verhaal ‘Today is Friday’ van Ernest Hemingway.
Niet omdat ik christelijk ben — dat ben ik niet. Ik blijf het herlezen omdat het zo’n ijzersterk én geestig verhaal is, dat trouwens wel degelijk een bepaalde metafysica uitdraagt, afhankelijk van hoe je het leest.
Dit is het verhaal: drie Romeinse soldaten hangen ’s avonds laat in de kroeg. Een van hen heeft last van zijn maag. Ze blikken terug op hun werkdag: er werd gekruisigd.
Tussen de gekruisigden zat er vandaag eentje die zich opvallend goed hield. Vooral de eerste soldaat is van hem onder de indruk. De derde soldaat blijft zich belabberd voelen en uiteindelijk verlaten ze de kroeg en keren terug naar de kazerne.
Dat is alles. Een verhaaltje van niks, eigenlijk. Net iets meer dan drie pagina’s, in de editie die ik hier heb liggen (lees het hier online).
Maar het zijn drie stampvolle pagina’s.
Al snel wordt duidelijk dat de gekruisigde waar de soldaten het over hebben, Jezus Christus is. ‘Today is Friday’ is dus eigenlijk een nieuwe versie van het passieverhaal, het evangelie volgens Hemingway, en nu niet met de focus op de hoofdrolspelers uit die geschiedenis, maar met de focus op het voetvolk, de figuranten van de geschiedenis.
Wat ik er geestig aan vind, is dat Hemingway de dialoog tussen de soldaten zo hedendaags, zo Amerikaans heeft gemaakt: ‘They were a pretty yellow crowd. When they seen him go up there they didn’t want any of it.’
Geestig vind ik ook dat de soldaat met maagpijn, wanneer hij proeft van het geneeskrachtige drankje dat de Joodse barkeeper George voor hem heeft klaargemaakt, zijn afschuw kenbaar maakt met de vloek ‘Jesus Christ’.
Misschien vinden anderen dat een flauw grapje. Maar het is niet alleen een grapje. Het is óók een structurele ingreep: vanaf dat moment gaat het gesprek over de gekruisigde. Soldaat 2, de meest sceptische van het stel, reageert als eerste: ‘That false alarm!’
Dat moeten we waarschijnlijk interpreteren als: er gingen wel allerlei verhalen over die Jezus, hij zou de zoon van God zijn, hij zou wonderen verrichten, maar haha: eenmaal aan het kruis bleek hij machteloos. Een oplichter, dus. Vals alarm!
Soldaat 1 reageert daar weer op met: ‘Oh, I don’t know. He was pretty good in there today.’
Soldaat 2 houdt vast aan zijn scepsis: ‘Why didn’t he come down off the cross?’
Soldaat 1: ‘He didn’t want to come down off the cross. That’s not his play.’
Door het woord ‘play’ te gebruiken, refereert Hemingway aan het genre waarin dit verhaal is geschreven: het heeft de vorm van een theatertekst. Maar de opmerking heeft ook een inhoudelijke kant: want wat is dan wél ‘his play’? Soldaat 1 begrijpt dat Jezus mikte op het martelaarschap, dat hij daar aan dat kruis stierf voor onze zonden, en er dus niet af wilde komen.
Pretty good in there today
Je zou soldaat 1 een bekeerling kunnen noemen. En als je ‘Today is Friday’ eenmaal met dat gegeven in je hoofd gaat lezen, valt er veel op z’n plek.
De eerste tekstregel van het verhaal wordt uitgesproken door diezelfde soldaat 1: ‘You tried the red?’
Rode wijn, het bloed van Christus.
Soldaat 1, de bekeerling, wil zijn maten óók aan de rode wijn hebben. Soldaat 2, de nuchtere scepticus, vindt het prima, maar soldaat 3, met zijn maagpijn, zegt: ‘I can’t drink the damn stuff.’ Dit is een man van de oude religie, iemand die nog loyaal is aan het Romeinse pantheon. Hij kan het bloed van Christus niet tot zich nemen.
Scepticus soldaat 2 heeft een praktische verklaring voor de maagpijn van zijn collega: ‘You’ve been drinking water.’ (Vervuild water, misschien.)
Soldaat 1 heeft een andere verklaring: ‘You been out here too long.’ Een lekker vet soldatencliché, aan de oppervlakte. Maar dit is hoe soldaat 3 reageert: ‘Hell don’t I know it?’
Wanneer je ‘Today is Friday’ leest als een bekeringsverhaal, dan zegt soldaat 1 tegen zijn collega: je verkeert al te lang in onwetendheid, in heidendom. De hel zal je bestemming zijn, als je al niet in de hel op aarde leeft. ‘Hell don’t I know it.’
Dat krijgt nog een echo aan het einde van het verhaal, waar soldaat 3 tot drie keer toe zegt: ‘I feel like hell’.
Als je eenmaal op deze manier leest, zie je hoe extreem Hemingway het contrast tussen soldaat 1 en soldaat 3 heeft aangezet. Soldaat 1 is de pusher van de rode wijn. Zelfs als het al sluitingstijd is, dringt hij aan op nog een laatste rondje.
En ook is hij niet een béétje onder de indruk van hoe goed Jezus zich hield, daar aan dat kruis — hij is er extreem van onder de indruk. Hij benoemt dat maar liefst zes keer:
- He was pretty good in there today.
- I thought he was pretty good in there today.
- I tell you, he was pretty good in there today.
- But listen while I tell you. He was pretty good in there today.
- Oh, he ain’t lucky. But he looked pretty good to me in there today.
- I’ll tell you he looked pretty good to me in there today.
Overbodig of noodzakelijk?
Hemingway wordt wel een minimalist genoemd. Hij propageerde luidkeels de kunst van het weglaten. Zo min mogelijk adjectieven. Korte zinnen. Geen tierelantijnen.
Beroemd is zijn ijsbergtheorie. In Death in the Afternoon schreef hij:
Als een schrijver van proza goed weet waar hij over schrijft, kan hij dingen weglaten, en de lezer zal dan, als de schrijver waarachtig genoeg schrijft, die dingen even goed kunnen aanvoelen als wanneer de schrijver het allemaal had uitgelegd. Een ijsberg beweegt zo waardig omdat maar een achtste deel ervan boven het water uitsteekt.
Dat klinkt allemaal hartstikke mooi, maar tegelijkertijd zit Hemingway’s proza vol overbodige herhalingen. Zie alleen al die zes keer dat soldaat 1 in ‘Today is Friday’ zegt dat Jezus ‘pretty good in there’ was.
Is dat ook echt overbodig? Wel als je stelregel is: ‘Schrap alles wat niet strikt noodzakelijk is om het verhaal te begrijpen’. Ja, dan is al heel snel álles overbodig.
Maar een verhaal kent zo z’n eigen wetten rond overbodigheid en noodzakelijkheid. In ‘Today is Friday’ hebben de herhalingen een bijna bedwelmende kracht, en dat is heel vaak het geval in het werk van Hemingway. Het is alsof je gehypnotiseerd wordt. De personages in zijn verhalen herhalen hun dialoogteksten alsof het mantra’s zijn: de lezer belandt in een andere bewustzijnstoestand door die herhaling.
Schrap één van die herhalingen en de kracht van het verhaal neemt af.
The old spear
Tegen het einde van ‘Today is Friday’ schept soldaat 1, de bekeerling, nog even op over hoe hij zijn lans in Jezus’ zij stak: ‘You see me slip the old spear into him? […] It was the least I could do for him.’
Dat verhaal komt uit het evangelie volgens Johannes: de soldaat die dit deed, wilde bewijzen dat Jezus al dood was zodat hij van het kruis gehaald kon worden. Een daad van barmhartigheid tegenover Jezus’ volgelingen: nu zou zijn lichaam niet aan het kruis blijven hangen tijdens de sabbat.
Die naamloze soldaat, later Longinus genoemd, zou dezelfde zijn als de centurio die in het evangelie volgens Marcus constateert: ‘Werkelijk, deze mens was Gods Zoon’.
Rond die figuur zijn in de loop der eeuwen allerlei — apocriefe — verhalen opgetrokken, maar het is geen toeval dat Hemingway soldaat 1 deze rol heeft toebedeeld. Het benadrukt nog maar eens dat hij, als Romein, toch echt een bekeerling is geworden. Kom maar door met die rode wijn!
Het gewicht van de toekomst
Toch is er ook een andere lezing mogelijk van ‘Today is Friday’. Daarin is het vooral soldaat 3 die centraal staat.
Hij is de man die het gewicht van de toekomst op zijn schouders voelt drukken. Hij heeft een actieve rol gespeeld in een gebeurtenis die zal uitgroeien tot een van de beroemdste gebeurtenissen uit de geschiedenis en hij voorvoelt dat. Hij en zijn collega’s zijn de beulen, de moordenaars van niemand minder dan Jezus Christus.
En hij voelt zich er verschrikkelijk over.
Hij voelt het gewicht van deze vrijdag — terwijl zijn twee collega’s stompzinnig zitten te drinken. Vooral soldaat 1 is in deze lezing een baken van oppervlakkigheid. Die Jezus aan het kruis? O, die hield zich ‘pretty good’. Alsof het een wedstrijdje is: wie is de meest stoïcijnse macho wanneer hij gekruisigd wordt?
Soldaat 3 denkt er anders over — hij redeneert vanuit empathie, inbeelding: ‘The part I don’t like is the nailing them on. You know, that must get to you pretty bad.’
Terwijl soldaat 1 een drinkgelag aanricht, rondje na rondje bestelt, is soldaat 3 totaal niet in de stemming. Wat hij en zijn collega’s die dag hebben gedaan, vreet hem op, bezorgt hem een maagpijn die zich niet laat wegdrinken.
Je hebt een enormiteit begaan — en hoewel de effecten daarvan misschien niet meteen zichtbaar zullen worden (dat zal een proces van eeuwen blijken), weet je dat de wereld nooit meer hetzelfde zal zijn.
Met recht kun je dan zeggen: I feel like hell.
Volgende keer bespreek ik een ander verhaal van Hemingway, waarin hij opnieuw een stel moordenaars opvoert — o, en opnieuw een barkeeper genaamd George!
Reacties op deze nieuwsbrief zijn altijd welkom: jouw ideeën over deze nieuwsberichten? Over deze nieuwsbrief in het algemeen? Laat het me weten via het commentveld onderaan deze tekst. Je kunt me ook iets laten weten via, bijvoorbeeld, Twitter of Facebook.
En denk je nou: wat is het toch een geinig ding, deze nieuwsbrief, of: wat is die Ouariachi toch een fijne knaap? Doneer dan een bedragje naar keuze via deze iDEAL-link.
Je kunt natuurlijk ook betalend abonnee worden van deze nieuwsbrief.
Tot volgende keer!
Jamal